De drie broers die met deze titel bedoeld worden staan beter bekend als The Three Brethren. Het gaat om drie ‘robijnen’ die werden verwerkt in een middeleeuws juweel. Dit sierstuk werd gemaakt aan het begin van de 15de eeuw en had van origine de functie van een gesp. De bijnaam ontstond door de drie op elkaar lijkende rode spinellen afkomstig uit Azië (in vroegere tijden beschouwd als robijnen) van ongeveer dezelfde grootte en hetzelfde gewicht. De stenen broers werden in het sieraad gezelschap gehouden door vier parels en een grote diamant. Ze gingen van hand op hand en kregen daardoor een interessante ‘loopbaan’ tot ze verdwenen in de loop van de 17de eeuw.
De Drie Broers waren het kostbare eigendom van Jan zonder Vrees, de Hertog van Bourgondië die leefde van 1371 tot 1419. De stijl komt overeen met de mode van die tijd die zich kenmerkt door de vele gekleurde edelstenen. In het schilderij van ‘Een goudsmid in zijn winkel’ uit 1449 is te zien wat voor sieraden er werden vervaardigd door deze ambachtslieden in de 15de eeuw. Op de achtergrond zijn enkele losse edelstenen afgebeeld en hangers waarin één grote en rondom verschillende kleine edelstenen zijn verwerkt. Geen van hen heeft zoveel grote edelstenen als De Drie Broers. Dit sieraad was uitzonderlijk, kostbaar en was alleen voor de allerrijksten weggelegd.
Het sieraad werd geliefd bij vele vorsten en een enkeling kreeg de kans het aan te schaffen, omdat Karel de Stoute, kleinzoon van Jan zonder Vrees, De Drie Broers verloor tijdens de Slag bij Grandson in 1476. Het juweel werd onderdeel van de verkregen oorlogsbuit en kwam in handen van magistraten in Bazel. Er werd in die tijd een tekening van het sieraad gemaakt, waardoor we nog steeds een goed beeld hebben van het object (zie afb). De uit Augsburg afkomstige bankiersfamilie Fugger verwierf De Drie Broers in 1504, om ze vervolgens weer door te verkopen. Keizer Karel V en Ferdinand I konden het stuk door de hoge prijs niet betalen en ook Henry VIII kon het na lang onderhandelen niet verkrijgen. De Engelse Edward VI kocht het juweel in 1551, waardoor het in handen kwam van Mary Tudor en van daaruit promoveerde De Drie Broers tot geliefd juweel van koningin Elizabeth I. In haar correspondentie wordt het sieraad omschreven als ‘The Brethren’ en de protestante koningin draagt het juweel vol trots als hanger op het zogenaamde ‘Ermine’ portret. Haar opvolger koning James I was eveneens gecharmeerd van het sieraad en droeg het volgens de laatste mode op zijn hoed. Even leek het erop dat De Drie Broers voor altijd onder de Engelse vorsten zouden blijven, omdat ze op een lijst met juwelen kwamen te staan die het hof niet mochten verlaten. Helaas zou dat de toekomst van het sieraad niet veiligstellen.
Mindere tijden braken aan voor de broers toen de financiële situatie van de Engelse vorst onder druk kwam te staan. Eerst werd de diamant van het sieraad gescheiden. Deze kostbare steen kreeg een nieuw leven als ring en moest de zoon van James I helpen om indruk te maken op de Spanjaarden. Twee jaar later wisselde het gehele sieraad van hand. Het dook op in de Nederlanden bij de in ballingschap levende Elizabeth Stuart, koningin van Bohemen. Zij liet De Drie Broers vervolgens moederziel alleen achter in Amsterdam toen zij naar Engeland vertrok in 1635. De Engelse koningin Henriette Maria, verpandde De Drie Broers 8 jaar later in Rotterdam om met het verkregen geld de Engelse burgeroorlog te financieren. Ze kreeg maar liefst 104.000,- gulden voor het sieraad in een tijd dat de gemiddelde ambachtsman grofweg 250,- gulden per jaar verdiende. De kans is groot dat het middeleeuwse sieraad vervolgens uit elkaar is gehaald, dat de parels zijn hergebruikt en de broers van elkaar zijn gescheiden. Grofweg 250 jaar lang symboliseerde The Three Brethren de macht van Europese vorsten. Wat er met de broers is gebeurd is een mysterie. Wie weet zijn ze nog altijd op aarde, maar ‘leven’ ze in anonimiteit, gescheiden van elkaar tot iemand hun identiteit ontdekt…
Monique Rakhorst
JLL-DSM Research Fellow Rijksmuseum
Dit artikel is geschreven voor het magazine Gebroeders van Limburg 600 jaar, ter ere van het Gebroeders van Limburg festival 2016 in Nijmegen.
Afb.: The Three Brethren, Augsburg, c. 1545, Historisches Museum, Bazel
Petrus Christus, Een goudsmid in zijn winkel, 1449, Metropolitan Museum of Art, Robert Lehman Collection
MoniqueRakhorst 